Баяд хонь

hmjg

Увс аймгийн  Тэс, Малчин, Хяргас, Зүүнговь, Наранбулаг сумдад энэ хонийг дээр үеэс үржүүлж иржээ. Баяд омгийн хонийг олонх судлаачид өөхөн сүүлт хонийг ууцан сүүлт хоньтой үржүүлсны үр дүнд буй болсон хонь гэж үздэг юм.

Баяд хонь чийрэг бие бялдартай амьдын жингээр бусад аймагт үржүүлж байгаа монгол хониноос нилээд давуутай. Намар баяд омгийн хуц 61,5 кг, эм хонь 53,3 кг амьдын жинтэй байдаг. Баяд хонь өндөр уулын ба говийн эрс тэс цаг ууртай бэлчээрийн маллагаанд сайн зохицдог.
Баяд омгийн хонь холимог ширүүн ноостой, хуц 1,7-2,8 кг, эм хонь 1,4-1,6 кг, охин төлөг 1,4,1,8 кг ноос өгдөг. Энэ хонь говь, хангай хосолсон эрс тэс уур амьсгалтай нутагт сайн зохицсон, эрүүл чийрэг бие цогцостой, галбирын гоц согоггүй өргөн уртавтар биетэй байдаг.

hmjg

Орхон үүлдрийн хонь

Сэлэнгэ аймгийн Орхоны сангийн аж ахуйд 1943-1952 онд нутгийн монгол хоныг Перкос үүлдрийн хоньтой эрлийзжүүлэн өсгөж тохиромжтой хэвшлийн хонийг сонгон 1953 оноос цигай, алтай үүлдрийн хуцаар цус сайжруулах үржүүлэгийг амжилттай хэрэглэжээ. Үүний зэрэгцээгээр тэжээл, арчилагаа, малалгааг сайжруулснаар орхон үүлдрийн нарийвтар ноостой хоныг буй болгожээ. Орхон үүлдрийн нарийвтар ноостой хуцны амьдын жин 85-91 кг, нооснйы гарц 6,58-8,0 г, элит, 1-р ангийн эм хонь 55-59 кг амьдын жинтэй, 3,5-4 кг ноос өгч байна. Орхон үүлдрийн хоныг нарийвтар ноост хонь үржүүлэх бүсэд үндсэн сайжруулагчаар өргөн ашиглаж байгаа нь үр дүн сайтай болж байна. Манай орны ойт хээрийн бүсэд бий болсон ашиг шим үүлдрийн чанараараа бие даасан үүлдрийн шаардлагыг хангасан байдлыг харгалзан 1961 онд нарийвтар ноост орхон үүлдэр болгон батлан зарлажээ. Энэ үүлдрийг гаргах үржлийн ажлыг удирдан зохион байгуулж гардан гүйцэтгэсэн Н. Аюурзанад БНМАУ-ын гавьяат зоотехникч цол шагнаж, төрийн шагналыг Н. Аюурзана, Дашцэрэн, Рааш нарт хүртээсэн юм. Орхон үүлдрийн хонь бие томтой, жигд, бөх ба урт, нарийвтар ноостой, үр төлдөө өөрийн удмын чанрыг сайн дамжуулдаг болох нь манай эрдэмтдын судалгаагаар нотлогдож байна.